Ένας από τους σημαντικότερους λόγους που η έρευνα γύρω από το θάνατο έχει αντιμετωπισθεί με τόση προσοχή ανά τους αιώνες είναι ότι σχετίζεται με την εντονότερη ίσως φοβία του ανθρώπου ως προς την επιβίωση ή όχι της ανθρώπινης συνείδησης μετά το φυσικό θάνατο.
Κάπως έτσι, η οποιαδήποτε απόδειξη που θα δώσει απαντήσεις στο προαναφερθέν μυστήριο, θα αποτελέσει παράλληλα και τη σημαντικότερη ανακάλυψη στην ιστορία της ανθρωπότητας. Και οι τρόποι έρευνας προς αναζήτηση αυτής ποικίλουν..

Το Φαινόμενο και οι Προσεγγίσεις του
Ένας εξ αυτών είναι και οι Μνήμες Παλαιότερων Ζωών(ΜΠΖ), ένα φαινόμενο που έχει απασχολήσει την ανθρώπινη κοινωνία για πολλούς αιώνες και έχει αποτελέσει αντικείμενο αρκετών ακαδημαϊκών μελετών. Οι εν λόγω έρευνες εστιάζουν κυρίως στην καταγραφή και ανάλυση μαρτυριών από ανθρώπους που υποστηρίζουν ότι φέρουν μνήμες από παλαιότερες ζωές, καθώς και ατόμων του συγγενικού τους περιβάλλοντος.
Το ερευνητικό αυτό πεδίο χωρίζεται σε δύο μεγάλες κατηγορίες, οι οποίες και αντιμετωπίζονται με τελείως διαφορετικό τρόπο: α) στην πρώτη ανήκουν όλοι οι ψυχίατροι και λοιποί φυσικοί επιστήμονες που μελετούν υποτιθέμενες μνήμες μικρών παιδιών από παλαιότερες ζωές, καθώς και γενετήσια σημάδια που τα τελευταία φέρουν στο σώμα τους, δημοσιεύοντας τα αποτελέσματα τους σε ακαδημαϊκά περιοδικά, β) και στη δεύτερη όλοι οι αυτό-χριζόμενοι (δίχως αρνητική χροιά) θεραπευτές που μέσω ύπνωσης προτρέπουν τους ασθενείς τους να θυμηθούν παλαιότερες ζωές (Αναδρομή σε Παλαιότερες Ζωές – ΑΠΖ).

Το Μυστήριο των Μετενσαρκωμένων Παιδιών
Η πρώτη -ακαδημαϊκή- προσέγγιση αφορά ένα πολύ συγκεκριμένο και παγκόσμιο φαινόμενο: παιδιά μικρής ηλικίας (από 2 έως 8 ετών) αρχίσουν απότομα και αυθόρμητα σε κάποιο σημείο της ζωής τους να υποστηρίζουν ότι θυμούνται κάποια παλαιότερη ζωή, μιλώντας παράλληλα για γεγονότα και ανθρώπους που γνώριζαν κατά τη διάρκεια της.
Σε αρκετές μάλιστα περιπτώσεις, οι υποτιθέμενες αυτές μνήμες μοιάζουν να επαληθεύονται ιστορικά, μιας και τα όσα γεγονότα και πρόσωπα περιγράφονται ταυτίζονται σχεδόν απόλυτα με υπαρκτά γεγονότα και ανθρώπους παλαιότερων αιώνων. Το γεγονός αυτό αποκτά ακόμα μεγαλύτερη αξία αν αναλογιστούμε ότι οι περιγραφές δίνονται από παιδιά μικρής ηλικίας, τα οποία και είναι αδύνατο να έχουν αποκτήσει τέτοια γνώση μέσω κάποιας συμβατικής μεθόδου (μέσω π.χ. ιστορικής μελέτης, κ.α.).
Μάλιστα, σε περίπτωση που κάποιο περιστατικό περιέλθει εν τη γενέση του στην προσοχή ενός σχετικού επιστήμονα (όπως έγινε αρκετές φορές στο παρελθόν), τότε δύναται να ακολουθηθεί συγκεκριμένη ερευνητική μεθοδολογία (συνεντεύξεις με το παιδί, συγγενικά άτομα, κ.λπ.) που επιτρέπει να εξαχθούν αντικειμενικά συμπεράσματα, τα οποία με τη σειρά τους αυξάνουν την επιστημονική αξιοπιστία της εκάστοτε έρευνας.

Μία Τυπική Περίπτωση..
Σήμερα πλέον υπάρχουν χιλιάδες καταγεγραμμένες περιπτώσεις από όλη την υφήλιο, η ανάλυση των οποίων έχει οδηγήσει πλήθος ερευνητών σε συμπεράσματα ως προς τα βασικά χαρακτηριστικά μίας τυπικής περίπτωσης μετενσαρκωμένου παιδιού.
Όπως αναφέρει ο παιδοψυχίατρος Jim Β. Tucker σε μία από τις σημαντικότερες μελέτες του χώρου, τα παιδιά που έχουν σχετικές μνήμες αρχίζουν να μιλάνε γι’ αυτές συνήθως στην ηλικία των 3 και γύρω στα 7 (παράλληλα με την έναρξη της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης) μοιάζουν σταδιακά να τις ξεχνάνε (Tucker, 2005).
Το παιδί ξεκινάει αυθόρμητα να κάνει δηλώσεις για μία παλαιότερη ζωή του, δίνοντας πληροφορίες για κάποιο υπαρκτό πρόσωπο που πέθανε πριν τη γέννηση του και που ουδεμία σχέση είχε με το περιβάλλον του, υποστηρίζοντας παράλληλα ότι αποτελεί τη μετενσάρκωση του νεκρού. Κάπως έτσι, βγαίνει το «λογικό» συμπέρασμα ότι απέκτησε τις παραπάνω πληροφορίες με κάποιο μη φυσικό τρόπο. Επιπλέον, οι σχετικές δηλώσεις του παιδιού συνοδεύονται από ανάλογες συναισθηματικές εκδηλώσεις, ενώ υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις όπου γενετήσια σημάδια πάνω στο σώμα του ταυτίζονται πλήρως με αντίστοιχα του νεκρού ή σχετίζονται με τον τρόπο που αυτός πέθανε (μέσω μελέτης ιατρικών αρχείων)!

.. και η Παγκοσμιότητα του Φαινομένου
Ανάλογες περιπτώσεις έχουν καταγραφεί σε πλήθος διαφορετικών χωρών με τελείως διαφορετικές κουλτούρες, με αποτέλεσμα να μπορούμε με βεβαιότητα σήμερα να πούμε ότι δεν σχετίζονται με κάποιο θρησκευτικό ή φιλοσοφικό υπόβαθρο.
Όπως αναφέρει και ο ακαδημαϊκός του Πανεπιστημίου της Virginia Ian Stevenson, υπεύθυνος του Division for Perceptual Studies του Τμήματος Ψυχιατρικής και ο σημαντικότερος σύγχρονος επιστήμονας που ασχολήθηκε με το φαινόμενο: «Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις μετενσάρκωσης από όλο τον κόσμο, μερικές εκ των οποίων είναι πολύ “δυνατές”. [...] Για παράδειγμα η περίπτωση του Jagdish Chandra και του Bishan Chand από την Ινδία, του Kumkum Verma από το Bihar, του Imad Elawar από το Λίβανο, ενός άνδρα από τη φυλή Tlingit στην Αλάσκα, κ.λπ.» (Rawat, 1995)

Το ίδιο συχνές είναι οι αντίστοιχες περιπτώσεις στην Ευρώπη, όπως για παράδειγμα οι περιπτώσεις από την Ολλανδία που κατέγραψε ο Titus Rivas σε σχετικό paper του στο Journal of Scientific Exploration, μία εκ των οποίων αφορούσε ένα κοριτσάκι 7 ετών (το 2001-2) από το Molenhoek που υποστήριζε ότι στην προηγούμενη ζωής του ήταν άνδρας, ναύτης στο επάγγελμα, δίνοντας παράλληλα πολλές πληροφορίες για τα ταξίδια του! (Rivas, 2003)
Παρομοίως, χιλιάδες αντίστοιχες περιπτώσεις κυρίως από τις ΗΠΑ, την υπόλοιπη Αμερική, την Ασία και τη Μέση Ανατολή έχουν καταγραφεί και μελετηθεί από το Πανεπιστήμιο της Virginia, από τον Ian Stevenson και τους διαδόχους του Dr. Bruce Greyson και Dr. J. Β. Tucker (που εστίασε στις περιπτώσεις της Βόρειας Αμερικής).

Έρευνες του Πανεπιστημίου της Virginia
Φυσικό επακόλουθο ήταν λοιπόν να ασχοληθεί η ακαδημαϊκή κοινότητα με το φαινόμενο, με επιστήμονες να πραγματοποιούν μελέτες σε αρκετές χώρες παγκοσμίως, όπως π.χ. στην Ινδία και την Ολλανδία.
Η σημαντικότερη όμως και πιο μαζική σχετική ενασχόληση είναι δίχως αμφιβολία αυτή του τμήματος Perceptual Studies του Πανεπιστημίου της Virginia, με περισσότερες από 3.000 καταγεγραμμένες περιπτώσεις και ηγέτη επί αρκετές δεκαετίες τον ψυχίατρο I. Stevenson.
Σήμερα, θεωρείται μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του χώρου, με πλήθος σχετικών βιβλίων και επιστημονικών άρθρων σε ακαδημαϊκά περιοδικά. Αφιέρωσε περισσότερα από 40 χρόνια της ζωής του στην καταγραφή και μελέτη αντίστοιχων περιπτώσεων παιδιών, καταγράφοντας με μεθοδικότητα τις δηλώσεις τους και προσπαθώντας στη συνέχεια να αναγνωρίσει τα νεκρά άτομα στα οποία αναφερόντουσαν, συγκρίνοντας τες με γεγονότα της ζωής των νεκρών. Τα αποτελέσματα του ήταν άκρως εντυπωσιακά..

Για παράδειγμα, μία εκ των περιπτώσεων που μελέτησε αφορά ένα παιδί από το Beirut που υποστήριζε ότι είχε μνήμες από την προηγούμενη ζωή του, κατά την οποία ήταν μηχανικός και πέθανε 25 ετών από χτύπημα διερχόμενου αυτοκινήτου. Μεταξύ άλλων, έδωσε το πλήρες όνομα του οδηγού που τον σκότωσε, το ακριβές σημείο του ατυχήματος, τα ονόματα της αδερφής, των γονιών και των ξαδέλφων του θύματος, καθώς και ονόματα κάποιων ατόμων με τα οποία συνήθιζε ο νεκρός να πηγαίνει για κυνήγι. Μετά από σχετική έρευνα, ο I. Stevenson ταύτισε όλα τα προαναφερθέντα στοιχεία με έναν άνδρα που έχασε τη ζωή του 7 χρόνια προτού γεννηθεί το παιδί και ο οποίος δεν είχε κανενός είδους επικοινωνία με την οικογένεια του αγοριού.
Το 1986, σε σχετική συνέντευξη του στον συνάδελφο του Dr. R. S. Rawat, ο I. Stevenson δήλωσε: «Τα συμπεράσματα μου έως τώρα είναι τα εξής: η μετενσάρκωση δεν είναι η μοναδική εξήγηση για αυτές τις περιπτώσεις [αναφέρεται στο αρχείο του Πανεπιστημίου της Virginia], αλλά σίγουρα αποτελεί μακρά την καλύτερη δυνατή εξήγηση για τις πιο εντυπωσιακές εξ αυτών» (Rawat, 1995).
Τελικά, πέθανε από πνευμονία στις 8 Φεβρουαρίου του 2007, σε ηλικία 88 ετών, στο Westminster-Canterbury των ΗΠΑ.

Η Αυθεντία και οι Σκεπτικιστές
Ο ίδιος πάντως απέφευγε να κάνει υποθέσεις και να αναπτύσσει θεωρίες στις έρευνες του περί μετενσάρκωσης. Μάλιστα, σχεδόν ποτέ δεν χρησιμοποιούσε τη λέξη ψυχή, προτιμώντας την πιο ουδέτερη προσωπικότητα, ενώ πάντα έλεγε ότι: «οι έρευνες μου δεν αποδεικνύουν την ύπαρξη της μετενσάρκωσης, απλώς την επιτρέπουν».
Στο περιοδικό Journal of Nervous and Mental diseases (που αφιέρωσε ολόκληρο τεύχος στο έργο του), ο επιμελητής της έκδοσης τον χαρακτήρισε ως «έναν μεθοδικό, ιδιαίτερα προσεκτικό και καχύποπτο ερευνητή[...] Είτε [με τα όσα υποστήριζε] έκανε ένα κολοσσιαίο λάθος είτε θα μείνει γνωστός στην ιστορία ως ο Γαλιλαίος του 20ου αιώνα!» (Shroder, 2007)
Από την άλλη, η στάση των σκεπτικιστών ήταν πάντα αρνητική προς κάθε είδους μη συμβατική έρευνα πάνω στις ψυχικές έρευνες και το θάνατο. Στην περίπτωση των μνημών από παλαιότερες ζωές, η άποψη τους ήταν εξίσου αφοριστική. Όπως όμως αναφέρει – και με βρίσκει απόλυτα σύμφωνο- ο φιλόσοφος Robert Almeder του Georgia State University της Atlanta που επίσης ασχολήθηκε με το φαινόμενο: «η γενικότερη στάση των σκεπτικιστών μπορεί να περιληφθεί στην εξής απλή φράση: “από όσο ξέρουμε κάτι τέτοιο είναι αδύνατο να είναι πραγματικό, οπότε δεν είναι πραγματικό”!»
Πάντως, ο γνωστότερος σήμερα σκεπτικιστής επιστήμονας, ο αστροφυσικός Carl Sagan, έχει δηλώσει ότι: «Υπάρχουν τρία πεδία της παραψυχολογίας που, κατά τη γνώμη μου, χρίζουν σοβαρής μελέτης: [το τρίτο αφορά] περιπτώσεις παιδιών μικρής ηλικίας που αναφέρουν λεπτομέρειες από παλαιότερες ζωές τους, οι οποίες μετά από σχετικό έλεγχο επαληθεύονται ως προς την ορθότητα τους και που τα παιδιά δεν θα μπορούσαν να έχουν με κανέναν άλλο τρόπο εκτός της μετενσάρκωσης.
Αναφέρω τα παραπάνω [...] ως παραδείγματα περιπτώσεων που δύναται να είναι πραγματικές» (Sagan, 1996).

Αναδρομή σε Παλαιότερες Ζωές μέσω Υπνωτισμού
Όπως ήδη αναφέραμε, πέρα της επιστημονικής προσέγγισης υπάρχει και αυτή των θεραπευτών/ υπνωτιστών που παρά την επιστημονική αδυναμία των πειραμάτων τους συχνά παρουσιάζουν σημαντικές -και αδιαμφισβήτητες- αποδείξεις ύπαρξης του φαινομένου.
Η πειραματική μέθοδος στην προκειμένη περίπτωση έχει ως εξής: ο ερευνητής ωθεί το υποκείμενο σε κατάσταση ύπνωσης, όπου και το προτρέπει να ανασύρει μνήμες από παλαιότερες ζωές. Το σημαντικότερο πλεονέκτημα της εν λόγω προσέγγισης είναι ότι σχεδόν καθένας μας μπορεί να παρουσιάσει μνήμες από παλαιότερες ζωές και όχι μόνο παιδιά μικρής ηλικίας, ενώ το μεγαλύτερο μειονέκτημα είναι ότι γίνεται μέσω ύπνωσης που όπως έχει αποδειχθεί παράγει συχνά λανθασμένες μνήμες (false memories).
Μία σημαντική προσωπικότητα/ ερευνητής της εν λόγω προσέγγισης, η έρευνα του οποίου έχει παρουσιάσει πλήθος σημαντικών αποδεικτικών στοιχείων, είναι ο ψυχοθεραπευτής Peter Ramster με πολλές επιτυχείς θεραπείες στο βιογραφικό του. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν 4 εξ αυτών που αφορούν αντίστοιχα 4 νοικοκυρές από την Αυστραλία, οι οποίες κατά τη διάρκεια ύπνωσης υποστήριξαν ότι μεταξύ 18ου και 19ου αιώνα έζησαν σε χώρες της δυτικής Ευρώπης, δίνοντας πάρα πολλές λεπτομέρειες για ονόματα και τοποθεσίες, αν και ποτέ δεν είχαν ταξιδέψει εκτός Αυστραλίας.
Εν έτη 1983, ο P. Ramster και τοπικοί ιστορικοί της δυτικής Ευρώπης μελέτησαν ιστορικά αρχεία ανακαλύπτοντας ότι τα ονόματα που δόθηκαν ήταν όντως υπαρκτών προσώπων. Επιπλέον, ονομασίες χωριών που αναφέρθηκαν από τις 4 γυναίκες εντοπίστηκαν πάνω σε παλιούς χάρτες, αν και πολλά εξ αυτών δεν υπήρχαν πλέον ώστε με κάποιον τρόπο να τα γνωρίζουν οι εν λόγω γυναίκες!
Παρά το σημαντικό έργο του P. Ramster, οι έρευνες του έχουν αγνοηθεί επανειλημμένως από σύσσωμη την ακαδημαϊκή κοινότητα, ακόμα και από τον I. Stevenson.

Είναι η ΑΠΖ Αποτέλεσμα Υποβολής;
Σήμερα, η διαδικασία της ΑΠΖ χαίρει μεγάλης προσοχής, εξαιτίας κυρίως του εντυπωσιακού βιογραφικού στις κλασσικές επιστήμες μερικών εκ των υποστηρικτών της, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τον Brian L. Weiss, απόφοιτο του Πανεπιστημίου της Columbia και της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Yale, καθώς και Ομότιμο Πρόεδρο της Ψυχιατρικής στο Ιατρικό Κέντρο Mount Sinai του Miami.
Από την άλλη όμως, αμφισβητείται έντονα ως μέθοδος. Όχι το γεγονός ότι πάρα πολλοί ασθενείς υποστηρίζουν ότι ανακαλούν μνήμες από παλαιότερες ζωές (άλλωστε υπάρχουν χιλιάδες σχετικές μαρτυρίες), αλλά το κατά πόσο αυτές προέρχονται όντως από παλαιότερες ζωές και δεν αποτελούν λανθασμένες μνήμες προερχόμενες από εμπειρίες της τωρινής ζωής ή τη φαντασία ή τη συνειδητή ή ασυνείδητη καθοδήγηση του υπνωτιστή.
Ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον σχετικό πείραμα πραγματοποίησε ο ψυχολόγος R. Baker, πρώην πρόεδρος του Τμήματος Ψυχολογίας του Πανεπιστήμιου του Kentucky, τα αποτελέσματα του οποίου δίνουν κάποιες αρκετά ασφαλείς απαντήσεις σχετικά με την αξιοπιστία της ΑΠΖ. Σ’ αυτό συμμετείχαν 60 φοιτητές του, οι οποίοι χωρίστηκαν τυχαία σε τρεις ομάδες.
Οι φοιτητές της πρώτης ενημερώθηκαν ότι θα συμμετάσχουν σε μια «νέα καταπληκτική μέθοδο θεραπείας» μέσω της οποίας επιτυγχάνεται η ανάκληση παλαιότερων ζωών, με αποτέλεσμα το 85% των συμμετεχόντων να δηλώσουν ότι όντως ανακάλεσαν σχετικές μνήμες! Η δεύτερη ομάδα ενημερώθηκε ότι θα συμμετάσχει σε μία θεραπεία που ακόμα βρίσκεται υπό εξέταση σχετικά με το αν μπορεί ή όχι να επιτύχει ανάκληση παλαιότερων ζωών, σημειώνοντας 60% επιτυχία. Τέλος, ο R. Baker ενημέρωσε τους φοιτητές της τρίτης ομάδας ότι θα συμμετάσχουν σε μία θεραπεία που «προσωπικά θεωρώ τρελή και αστήριχτη, μιας και οι φυσιολογικοί άνθρωποι δεν έχουν εμπειρίες από παλαιότερες ζωές». Κάπως έτσι, μόλις ένα 10% δήλωσε ότι ανακάλεσε ανάλογες μνήμες!
Τι σημαίνει κάτι τέτοιο σύμφωνα με τον Baker; Ότι η επιτυχημένη ή όχι ανάκληση μνημών παλαιότερων ζωών εξαρτάται κυρίως από τις προσδοκίες του εκάστοτε ανθρώπου, κατά πόσο δηλαδή πιστεύει ή όχι ότι κάτι τέτοιο είναι εφικτό, κάτι που εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό και από τη στάση του ίδιου του θεραπευτή (Baker, 1987).

Έρευνα Vs Πίστη
Επομένως, τι ακριβώς συμβαίνει με το εν λόγω φαινόμενο; Δύναται ένας άνθρωπος να φέρει μνήμες από παλαιότερες ζωές; Και αν ναι, μπορεί να τις ανακαλέσει κατά βούληση;
Ανατρέχοντας στα παραπάνω στοιχεία, πιστεύω ακράδαντα ότι το φαινόμενο πρέπει πρώτα να διαχωριστεί στις δύο κατηγορίες/ προσεγγίσεις που αναφέραμε στην αρχή της παρούσας μελέτης και έπειτα να αξιολογηθεί. Στη μεν πρώτη υπάρχει πλήθος στοιχείων ώστε να στηρίξετε τα όποια συμπεράσματα σας. Στη δε δεύτερη όμως βλέπουμε ότι είναι κυρίως θέμα πίστης, μιας και υπάρχει σαφής έλλειψη αντικειμενικών στοιχείων. Εξαιτίας όμως αυτού ακριβώς του γεγονότος ο κίνδυνος υποβολής είναι πραγματικά μεγάλος, με αποτέλεσμα οποιαδήποτε προσπάθεια αναδρομής σε παλαιότερες ζωές μέσω ύπνωσης να ωθεί τον άνθρωπο στα όρια της φαντασίας.

[Πηγές:]
* Baker, R. (1987), The Aliens Among Us: Hypnotic Regression Revisited, The Skeptical Inquirer, τεύχος Winter 1987-88.
* Ramster, P., (1990), In Search of Lives Past.
* Rivas, T., (2003), Three Cases of the Reincarnation Type in the Netherlands, Journal of Scientific Exploration, vol. 17, no. 3, pp. 527- 532.
* Rawat, R. S., (1986), Interview with Dr. Ian Stevenson, Venture Inward Magazine, τεύχος Σεπτέμβριος/ Οκτώβριος 1995 (αναδημοσίευση).
* Sagan, C., (1996) The Demon-Haunted World, p. 303.
* Shroder, T. (Feb. 11, 2007), Ian Stevenson; Sought To Document Memories Of Past Lives in Children, Washington Post, p. C06.
* Stevenson, I., (1997), Reincarnation and Biology: A Contribution to the Etiology of Birthmarks and Birth Defects.
* Tucker, J. B, (2005), Life Before Life: A Scientific Investigation of Children’s Memories of Previous Lives.

Σημείωση: Μέρος του παρόντος κειμένου δημοσιεύθηκε αρχικά στο περιοδικό mystery.