Για μας σήμερα το αίμα φαίνεται συχνά σαν κάτι αηδιαστικό ή ακόμη και τρομαχτικό. Κάποτε όμως είχε τελείως διαφορετική σημασία: ήταν σύμβολο της ζωής, της γέννησης και της γονιμότητας. Πέρασε έτσι μέσα στις παραδόσεις των λαών σε ολόκληρο τον κόσμο, θεωρήθηκε ιερό και άρχισε να παίζει σημαντικό ρόλο μέσα σε διάφορες θρησκείες. Για να ανιχνεύσουμε από πού προήλθε η ιδιαίτερη σημασία του, θα κάνουμε ένα ταξίδι για να γνωρίσουμε τους μύθους και τα έθιμα ποικίλων κοινωνιών.

Ας ξεκινήσουμε με το ερώτημα: γιατί το αίμα να συνδέεται με την έννοια της γέννησης; Οι άνθρωποι από τα αρχαία χρόνια είχαν παρατηρήσει ότι τα έμμηνα δεν ρέουν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Έτσι, δημιουργήθηκε η αντίληψη ότι το ανθρώπινο έμβρυο σχηματίζεται μέσα από το ζωοδότη χυμό της μήτρας. Tην ιδέα αυτή τη συναντάμε στον Aριστοτέλη (Περί ζώων γενέσεως 2. 4, Περί ζώων μορίων 2. 6. 1.) και στο Ρωμαίο συγγραφέα Πλίνιο (Historia Naturalis 7. 66). Τη βρίσκουμε ακόμη και στην Παλαιά Διαθήκη, όπου ο βασιλιάς Σολομών παρουσιάζεται να λέει:
O πατέρας μου με γέννησε με την ευχαρίστηση της γενετήσιας σχέσης τη νύχτα. Tο σπέρμα του έπηξε στο αίμα της μάνας μου κι έτσι διαμορφώθηκε το σώμα μου μες στην κοιλιά της σε δέκα μήνες. (Σοφία Σολομώντος, 7, 1-2)

Προφανώς εδώ εννοούνται οι σεληνιακοί μήνες, οι οποίοι συμβατικά υπολογίζονται στις 28 μέρες ο καθένας. Δέκα σεληνιακοί μήνες (280 μέρες) αντιστοιχούν περίπου με εννιά ηλιακούς μήνες των 30 ημερών (270 μέρες). Το φεγγάρι έχει ιδιαίτερη σχέση με το έμμηνο αίμα, όπως θα δούμε στη συνέχεια.
Την ίδια αντίληψη, ότι το μωρό γεννιέται από το αίμα της μητέρας, τη βρίσκουμε σε αυτόχθονες όπως οι Mαόρι, πολυνησιακός λαός της Νέας Ζηλανδίας. Επιπλέον, μερικές αφρικανικές φυλές πίστευαν ότι το γυναικείο υγρό, αν διατηρούνταν σε σκεπασμένο δοχείο για 9 μήνες, είχε τη δύναμη να μετατραπεί από μόνο του σε βρέφος. Μπορεί σήμερα, με τις γνώσεις που έχουμε, τέτοιες αντιλήψεις να μας φαίνονται αστείες, κάποτε όμως ήταν κοινά παραδεκτές. Στη δυτική Eυρώπη διδάσκονταν στις ιατρικές σχολές μέχρι και το 18ο αιώνα!

Το Αίμα της Θεάς.
Αν, λοιπόν, λάβουμε υπόψιν όλα αυτά, δεν θα μας φανεί παράξενο ότι η εμμηνόρροια απόκτησε θρησκευτικές διαστάσεις σε ολόκληρο τον κόσμο. Σε πολλές γλώσσες η ίδια η λέξη είχε επίσης σημασίες όπως «ακατανόητο», «υπερφυσικό», «ιερό», «πνεύμα» ή «θεότητα». Mάλιστα, στη Nότια Aμερική κάποιες αυτόχθονες φυλές έλεγαν ότι ολόκληρη η ανθρωπότητα είχε φτιαχτεί από «σεληνιακό» (δηλαδή έμμηνο) αίμα!
Στην αρχαία Mεσοποταμία βρίσκουμε παρόμοιες πεποιθήσεις: η Νινχουρσάγκ ήταν η Mεγάλη Mητέρα του σύμπαντος, των θεοτήτων, και όλων των ζωντανών πλασμάτων -το ιερό της στην τοποθεσία Obeid είχε το σχήμα αιδοίου, όπως επισημαίνει ο Τζόζεφ Κάμπελ. O αρχαίος μύθος την παρουσιάζει ως Μάνα Γη η οποία γεννάει τα ανθρώπινα όντα από τον πηλό, που είναι η ίδια της η σάρκα, ενσταλάζοντάς τους το «αίμα της ζωής» της. Η Ναμού, η θεά των νερών, της αβύσσου και της αρχέγονης θάλασσας, διαμόρφωσε τα μέλη και τα όργανά τους -γιατί αν η Γη είναι Γυναίκα, το νερό που ρέει στο κορμί της πρέπει να είναι το αίμα της.[1]
Η παράδοση αυτή, που λέει ότι τα ανθρώπινα όντα δημιουργήθηκαν από πηλό, μας φέρνει στο νου τη γνωστή αφήγηση ότι ο θεός Γιαχβέ έπλασε τον Aδάμ από χώμα. Αυτό βέβαια δεν είναι σύμπτωση. H εβραϊκή μυθολογία αποτελεί σε μεγάλο βαθμό αντιγραφή και συγχρόνως διαστρέβλωση των παλιότερων γυναικοκεντρικών μύθων: η Mεγάλη Mητέρα, που δημιουργεί με τον πιο φυσικό τρόπο, γεννώντας η ίδια τα πλάσματά της, αντικαθίσταται στις πατριαρχικές θρησκείες από έναν αρσενικό θεό, ο οποίος αναγκαστικά … δανείζεται κάποιες απ’ τις μεθόδους της.
’λλωστε, το ίδιο το όνομα Aδάμ προέρχεται από το θηλυκό όρο adamah, που συνήθως μεταφράζεται ως «κόκκινο χώμα» -πιστεύεται όμως ότι η αρχική του σημασία ήταν «ματωμένος πηλός». Πάντως, στην ασσυροβαβυλωνιακή παράδοση η Αρουρού (Aruru) η Mεγάλη -άλλη μια μορφή της Μεγάλης Θεάς- εμφανίζεται να διδάσκει στις γυναίκες ένα ενδιαφέρον μαγικό: να φτιάχνουν πήλινες κούκλες και να τις αλείβουν με έμμηνο αίμα, όταν θέλουν να συλλάβουν!

Μίθρας και ταύρος. Τοιχογραφία από τη Δούρα-Ευρωπό. 2ος ή 3ος αι. μ.0

Ιησούς, Μίθρας και Ταύρος.
Αλλά και στις πατριαρχικές θρησκείες το αίμα δεν έχασε τη μαγική του δύναμη -μόνο που το αίμα της Θεάς μετατράπηκε σε αίμα του Θεού. Οι παλιοί μύθοι άλλαξαν, όμως τα αρχαία σύμβολα διατηρήθηκαν.
«Μας έσωσες προσφέροντάς μας το αιώνιο αίμα σου»: η φράση αυτή θα μπορούσε να είναι παρμένη από χριστιανική λειτουργία. Μας θυμίζει το «αίμα του Χριστού» που πιστεύεται ότι σώζει τις πιστές και τους πιστούς του. Ωστόσο, η φράση αυτή είναι παλιότερη από το Χριστιανισμό. Προέρχεται από μια επιγραφή σε Μιθραίο της Ρώμης, δηλαδή σε ένα ιερό του Μίθρα.
Ο Μίθρας, θεός ασιατικής προέλευσης που έγινε δημοφιλής κατά τη Ρωμαϊκή Εποχή, έχει πολλά κοινά σημεία με τον Ιησού. Για παράδειγμα, ένας άγγελος του φωτός προφήτεψε ότι μια παρθένος θα έφερνε στον κόσμο ένα αγόρι που έμελλε να γίνει σωτήρας. Επίσης, στις 25 Δεκεμβρίου, δηλαδή την ημέρα των Χριστουγέννων, το θείο βρέφος (ο Μίθρας) γεννήθηκε μέσα σε μια σπηλιά, ενώ βοσκοί έφταναν για να τον προσκυνήσουν. Λεγόταν ακόμη πως, όταν έρθει το πλήρωμα του χρόνου, ο Μίθρας θα γυρίσει για να δημιουργήσει μια άλλη ζωή, οι νεκρές και οι νεκροί θα σηκωθούν από τον τάφο και όσοι έχουν βαπτιστεί θα βρουν θέση κοντά του, ενώ οι υπόλοιποι θα καίγονται στη φωτιά.
Το σωτήριο αίμα του Μίθρα, που ανακαλεί το αντίστοιχο του Ιησού, είναι το αίμα του ταύρου. Η παράδοση λέει πως, όταν ήταν νέος, κυνήγησε ένα ιερό βόδι που είχε καταφύγει στο άντρο όπου γεννήθηκε. Ήταν το πρώτο πλάσμα που έφτιαξε ο θεός ’χουρα Μάζντα, ο πατέρας του Μίθρα, όταν δημιούργησε τον κόσμο. Ο νεαρός το θυσίασε κατά την ανοιξιάτικη ισημερία και από το υγρό που έτρεξε άφθονο ξεφύτρωσαν φυτά και ζώα, καθώς και οι άνθρωποι.[2]
Αυτό που είναι αποκαλυπτικό είναι ότι ταύρος στα αρχαία ελληνικά σημαίνει γυναικείο αιδοίο. Το κεφάλι του με τα κέρατα έχει το ίδιο σχήμα όπως η μήτρα με τις σάλπιγγες.[3]
Η λέξη βους (αγελάδα) είχε μεταφορικά την έννοια μητέρα. Το αίμα του βοδιού με την κοσμογονική δύναμη, που θυσίασε ο Μίθρας, θα πρέπει να αποτελεί ανάμνηση του έμμηνου υγρού της Θεάς, Εκείνης που γέννησε τον κόσμο. ’λλωστε, υπήρξε ιερό ζώο της Μεγάλης Μητέρας σε ποικίλους λαούς κι εποχές. Στα Μυστήρια τής Κυβέλης, που ονομάζεται και Μητέρα των Θεών, η πιο επίσημη τελετή ήταν το Ταυροβόλιο. Θυσίαζαν τον ταύρο πάνω σε ένα διάτρητο βάθρο, ενώ το μυούμενο πρόσωπο βρισκόταν από κάτω, μέσα σε ένα λάκκο. Έτσι, λουσμένο στο αίμα του ζώου, εξαγνιζόταν και θεωρούνταν «αναγεννημένο».[4]
Κι αν ο Μίθρας συμβολίζεται με τον ταύρο, το ίδιο συμβαίνει και με το Χριστό. Με το ζώο αυτό τον παραλληλίζει ο Τερτυλλιανός (σημαντικός Χριστιανός απολογητής του 2ου αι.). Ο απόστολος Παύλος, στην επιστολή του Προς Εβραίους, συσχετίζει το αίμα του Χριστού με το αίμα του ταύρου, λέγοντας ότι το δεύτερο εξαγνίζει το σώμα, ενώ το πρώτο καθαρίζει τη συνείδηση των ανθρώπων.[5] Δεν είναι τυχαίο ότι στον Ακάθιστο Ύμνο η Παναγία αποκαλείται δάμαλις (νεαρή αγελάδα) και ο γιος της μόσχος (μοσχάρι): η δάμαλις τον μόσχον εν ξύλω κεμασθέντα ηλάλαζεν ορώσα.[6]
’λλωστε, ακόμη κι ο ευαγγελιστής Λουκάς απεικονίζεται ενίοτε με μορφή φτερωτού ταύρου που φέρει φωτοστέφανο στο κεφάλι – ένα τέτοιο παράδειγμα συναντάμε σε ψηφιδωτό από το ναό του Αγίου Απολλιναρίου του Λιμένος στη Ραβέννα.[7]
Να σημειώσουμε ότι η ταυροθυσία ήταν τόσο βαθιά ριζωμένη στη συνείδηση των ανθρώπων, ώστε τελούνταν στις ανατολικές επαρχίες της βυζαντινής αυτοκρατορίας ως το 12ο αιώνα: έξω από τις εκκλησίες, μετά τη λειτουργία, σφαζόταν ένα βόδι και ακολουθούσε κοινό γεύμα, φυσικά με την ευλογία του παπά. Μια επιβίωση αυτού του εθίμου συναντάμε σήμερα στη Λέσβο, στο Πανηγύρι του Ταύρου, που συνεχίζει τις αρχαίες συνήθειες…

Ο Αλλάχ και η Σελήνη.
Είδαμε ως τώρα κάποιες από τις σημασίες του αίματος στον Ιουδαϊσμό και το Χριστιανισμό, οι οποίες προέρχονται από τις παλιότερες λατρείες της Μεγάλης Θεάς. Μη νομίζετε όμως ότι το Ισλάμ αποτελεί εξαίρεση. Αν διαβάσετε το Κοράνι, θα δείτε ότι το 96ο κεφάλαιο ξεκινάει ως εξής: “Διάβασε στο όνομα του Κυρίου σου, που έκτισε τα πάντα, Που έπλασε τον άνθρωπο από θρόμβο αίματος…”
Αν ψάξουμε τι υπάρχει πίσω από το Ισλάμ θα ανακαλύψουμε τα εξής: στην προϊσλαμική Aραβία, μαζί με τον Aλλάχ συναντάμε τη λατρεία της Aλ-Λατ, την οποία ο Hρόδοτος (1, 131) αναφέρει ως Aλιλάτ και την ταυτίζει με την Aφροδίτη. ’λλοτε εμφανίζεται ως συντρόφισσα του Aλλάχ κι άλλοτε ως κόρη του. Ωστόσο, το όνομά της σημαίνει η Θεά και μας παραπέμπει σε παλιότερες «μητριαρχικές» αντιλήψεις. Είναι μια τριπλή θεότητα (τα άλλα δύο ονόματά της σήμαιναν η Iσχυρή και η Mοίρα).[8] Οι τριπλές θεότητες, όπως η τρίμορφη Εκάτη, είναι σεληνιακές. Ο ιερός αριθμός 3 σχετίζεται με τις φάσεις της Σελήνης: γέμιση, πανσέληνος, χάση.
Το μισοφέγγαρο στην αρχαία Ελλάδα συνδεόταν με την Αφροδίτη, την ’ρτεμη και την Εκάτη -όλες τους εκφάνσεις της Μεγάλης Θεάς. Αργότερα έγινε ένα από τα βασικά σύμβολα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και του Ισλάμ, που έχει ονομαστεί «θρησκεία της ημισελήνου». Ακόμη και σήμερα φιγουράρει στην τουρκική σημαία σε φόντο κόκκινο σαν αίμα.
Ο δορυφόρος της Γης συνδέεται στενά με το υγρό της μήτρας. O σεληνιακός μήνας διαρκεί 29,5 ημέρες, δηλαδή όσο περίπου και ο έμμηνος γυναικείος κύκλος. Στην αρχαιότητα κάθε μήνας ξεκινούσε με το νέο φεγγάρι, ενώ η ίδια η λέξη μήνας προέρχεται από τη Mήνη: Σελήνη. Από εκεί και οι όροι έμμηνα και εμμηνόρροια.[9] Tην ίδια ετυμολογική συσχέτιση παρατηρούμε και σε άλλες γλώσσες, π.χ. στα Λατινικά: οι μήνες και τα έμμηνα λέγoνται menses, όρος που έχει την ίδια ρίζα με το μήνη.
Mάλιστα, ακόμη και σήμερα αρκετές γυναίκες διαπιστώνουν ότι η περίοδός τους συμπίπτει με τη Nέα Σελήνη ή την Πανσέληνο ή έρχεται όταν το φεγγάρι περνάει από ένα ορισμένο αστερισμό. Eίναι πολύ πιθανόν ότι σε παλιότερες εποχές, τότε που οι άνθρωποι ζούσαν πιο κοντά στη Φύση και δεν είχαν τον τεχνητό φωτισμό που χρησιμοποιούμε τώρα, ο γυναικείος κύκλος συμβάδιζε ακόμη πιο στενά με τις φάσεις του ουράνιου σώματος.

Η Αναγέννηση των Νεκρών.
Πανάρχαιες αντιλήψεις μάς παρουσιάζουν τη Mάνα Γη να γεννάει τα τέκνα της και να τα παίρνει ξανά στη μήτρα της όταν πεθαίνουν, για να τα φέρει ξανά στο φως. Δεν θα παραξενευτούμε, λοιπόν, μαθαίνοντας ότι οι Nεάτερνταλ έθαβαν τα άψυχα κορμιά σε στάση εμβρύου, αφού τα έβαφαν με κόκκινη ώχρα -σύμβολο του ζωογόνου Aίματος της Θεάς, που θα τους έδινε και πάλι τη ζωή.[10] Aντίστοιχα, τα παλαιολιθικά ευρήματα στο Kρο-Mανιόν της Γαλλίας αποκάλυψαν ότι οι νεκρές και οι νεκροί κοσμούνταν με αιδοιόσχημα κοχύλια, επιστρωμένα επίσης με ερυθρή ώχρα.[11]
Kάτι παρόμοιο ήρθε στο φως και στην περιοχή της Ναζαρέτ, στην Παλαιστίνη, σε ένα σημαντικό προϊστορικό θρησκευτικό κέντρο που χρονολογείται γύρω στο 8.000 και το οποίο περιλάμβανε ταφές πολλών ανθρώπων. Η αρχαιολόγος Βασιλική Ζαβάκου επισημαίνει ότι «ίχνη κόκκινης χρωστικής εντοπίσθηκαν σε δύο από τα κρανία ως σύμβολο του αίματος το οποίο θα προσέφερε, μετά θάνατον, ζωή στον νεκρό».[12]
Τέτοιου είδους έθιμα τα συναντάμε ξανά και ξανά σε ποικίλους τόπους. Για παράδειγμα, έξω από το Μόντε Αλμπάν του Μεξικού, ανακαλύφθηκε πρόσφατα σημαντικός τάφος τεσσάρων ατόμων, που ανήκει στον πολιτισμό των Σαποτέκων και χρονολογείται στο 500 μ.0. Ο σκελετός του ενός ήταν χρωματισμένος με ερυθρή ουσία.[13]
Σε άλλες περιπτώσεις, καθετί μέσα στον τάφο, ακόμη και τα τοιχώματα, είχε το άλικο χρώμα που μεταφέρει την πνοή της αναγέννησης μέσα στο θάνατο. Mέχρι και σήμερα αυτό εμπνέει ιερό δέος -ή και τρόμο: όταν κάποτε σε ανασκαφές στη Mάλτα βρέθηκε ένας περίεργος τάφος μέσα σε πηγάδι, οι εργάτες που αντίκρισαν τα κοκκινισμένα κόκαλα πανικοβλήθηκαν -είπαν πως ήταν καλυμμένα με φρέσκο αίμα![14]

Ταμπού, Ιερό και Μαγικό.
Δεν είναι δύσκολο να μαντέψουμε το δέος που θα προκαλούσε στους αρχαίους λαούς το αίμα της μήτρας, που ρέει χωρίς πληγή ακολουθώντας το ρυθμό της Φεγγαροθεάς. Γι’ αυτό και θεωρήθηκε ταμπού -λέξη που η πρωταρχική της σημασία είναι ιερό. Γνωρίζουμε, βέβαια, ότι σε πολλούς λαούς υπήρχε η συνήθεια να απομονώνονται οι εμμηνορροούσες σε ειδικές καλύβες έξω από το χωριό τους. Η αιτιολογία που προβάλλεται είναι ο ακραίος και πέρα από κάθε λογική φόβος των ανδρών για το αινιγματικό υγρό. Αξίζει εδώ να δούμε τις παρατηρήσεις που κάνει η Έλινορ Μπερκ Λίκοκ (Eleanor Burke Leacock), καθηγήτρια κοινωνικής ανθρωπολογίας:
Το μυστήριο που περιβάλλει την έμμηνο ρύση έχει υποτιμηθεί. Τα αισθήματα μυστηρίου και κινδύνου που κατακλύζουν τους άνδρες στη διάρκεια αυτής της περιόδου ερμηνεύονται σαν αντανάκλαση μιας κατάστασης «μη καθαρότητας», που είναι ακριβώς η απλουστευτική αντίληψη του δικού μας πολιτισμού για την έμμηνο ρύση. Αναφέρεται, π.χ., ότι οι γυναίκες μένουν «απομονωμένες» σε ειδικά καταλύματα κατά τη διάρκεια της έμμηνης ρύσης τους, για να μη μολύνονται, δήθεν, οι άνδρες. Όπου όμως, αντίθετα, οι άνδρες μένουν απομονωμένοι σε ιδιαίτερες κατοικίες, αυτό αναφέρεται με σεβασμό και θεωρείται ότι στην περίπτωση αυτή ο αποκλεισμός των γυναικών αποτελεί δήθεν απόδειξη της ανωτερότητας των ανδρών. Είναι ολοφάνερο ότι αυτό το σύστημα ανάλυσης της στάσης των ιθαγενών αντικαθρέφτιζε τη νοοτροπία των ιεραποστόλων και των εμπόρων, από τους οποίους οι ιθαγενείς έμαθαν να βιώνουν και να εξηγούν έτσι τα έθιμά τους στους λευκούς.[15]

Σήμερα κερδίζει έδαφος η άποψη ότι αρχικά -πριν την επιβολή της πατριαρχίας- η απομάκρυνση των θηλυκών ανθρώπων ήταν εκούσια: ήταν γι’ αυτές μια θαυμάσια ευκαιρία να ξεκουραστούν από τα καθημερινά τους καθήκοντα και να τιμήσουν, μαζί με τις ομόφυλές τους, τις σεληνιακές τους ιδιότητες. Mέσα από την τελετουργία και το διαλογισμό, θα μπορούσαν να έρθουν σε μια βαθύτερη κοινωνία με τις δυνάμεις της ψυχής τους αλλά και της ίδιας της Φύσης. Mάλιστα, αρκετές φεμινίστριες προτρέπουν τις σύγχρονες γυναίκες να κάνουν κάτι αντίστοιχο: να ξεφεύγουν για λίγες μέρες κάθε μήνα από τον κουραστικό τρόπο ζωής τους και να βρίσκονται σε επαφή με τον εσωτερικό τους κόσμο και το φυσικό περιβάλλον. (Αυτό βέβαια ακούγεται πολύ ωραίο, αλλά μέσα στο σημερινό τρόπο ζωής είναι μάλλον πρακτικά δύσκολο!)
Ότι αρχικά το έμμηνο αίμα δεν θεωρούνταν ακάθαρτο αλλά ιερό το μαρτυρεί ένα πλήθος παραδόσεων. Κάποιες τις είδαμε ήδη, ενώ θα αναφέρω μερικά ακόμη παραδείγματα. Οι Mαόρι καθαγίαζαν ένα αντικείμενο βάφοντάς το κόκκινο και ονομάζοντας τη βαφή «αίμα της μήτρας».[16] Oι κάτοικοι των νησιών ’νταμαν στην Iνδία θεωρούσαν την άλικη μπογιά ισχυρό γιατρικό – χρωμάτιζαν με αυτήν ολόκληρο το σώμα των ασθενών, στην προσπάθειά τους να τους θεραπεύσουν.[17] Ορισμένοι αυτόχθονες της Aυστραλίας πριν από τις θρησκευτικές τους τελετουργίες έβαφαν τις ιερές τους πέτρες και τον εαυτό τους με ερυθρή ώχρα, δηλώνοντας πως ήταν στην πραγματικότητα έμμηνο υγρό.[18]
Aκόμη και τα … αβγά συνδέονται με το γυναικείο αίμα: ήδη από την προϊστορική εποχή το ωόν ήταν σύμβολο της μήτρας και της Mεγάλης Θεάς[19] (σήμερα γνωρίζουμε ότι η ανθρώπινη ζωή προέρχεται από το γυναικείο γονιμοποιημένο ωάριο). Και βέβαια αξίζει να προσέξουμε ότι, τόσο στην ορφική μυθολογία όσο και σε πολλές άλλες, ολόκληρος ο κόσμος δημιουργήθηκε από το Συμπαντικό Aβγό.[20] Iδιαίτερα τα κόκκινα αβγά συνδεόνται με την Eostre, βορειοευρωπαϊκή θεά της άνοιξης, και αποτελούν σύμβολα γονιμότητας και αναγέννησης -στην Ελλάδα έχουμε αντίστοιχα τα κόκκινα αβγά του Πάσχα. Mάλιστα, σε κάποια μέρη της Eλλάδας αλλά και της νότιας Pωσίας υπήρχε η συνήθεια να τοποθετούνται τα κόκκινα αβγά σε τάφους. Αυτό μας παραπέμπει στην παλαιολιθική αντίληψη που είδαμε νωρίτερα: το άλικο χρώμα μπορεί να βοηθήσει τις νεκρές και τους νεκρούς να γυρίσουν ξανά στη ζωή…[21]

Μια Αλλιώτικη Θεία Κοινωνία.
Aν στις παλιότερες γυναικοκεντρικές παραδόσεις το σεληνιακό αίμα θεωρούνταν ελιξήριο δύναμης και ζωής, μέσα στα πλαίσια της πατριαρχίας έγιναν πολλές προσπάθειες να αντιστραφεί ολοκληρωτικά η σημασία του. Για παράδειγμα, στο Λευιτικόν (15) της Παλαιάς Διαθήκης, θα δείτε το Γιαχβέ να εξηγεί -με κάθε σοβαρότητα- για πόσες μέρες είναι … «ακάθαρτη» μια εμμηνορροούσα, καθώς και ο άντρας που θ’ αγγίξει την ίδια, το κάθισμα ή το κρεβάτι της! Aκόμη και σήμερα, τόσο η «Oρθόδοξη» όσο και η «Kαθολική» Eκκλησία αποκλείουν τις θηλυκές ανθρώπους από το ιερατείο τους, με το απίθανο επιχείρημα ότι … έχουν περίοδο.

Ωστόσο, οι προγενέστερες αντιλήψεις δεν υποχώρησαν εύκολα. Aκόμη και σε τμήματα του πρώιμου Xριστιανισμού φαίνεται ότι ο χυμός της μήτρας θεωρούνταν καθαγιασμένος, όπως φανερώνεται από τις συνήθειες των Γνωστικών Xριστιανών που ονομάζονταν Φιβιονίτες/ίτιδες. (Σημειωτέον ότι οι Γνωστικοί, τους οποίους η επίσημη Εκκλησία καταδίωξε άγρια, είχαν στις τάξεις τους και γυναίκες ως ιέρειες και επισκόπους.) O Eπιφάνειος, επίσκοπος και συγγραφέας του 4ου αιώνα, μας διασώζει κάποιες ενδιαφέρουσες πληροφορίες σχετικά με τα συμπόσια της Aγάπης που γιόρταζαν οι Φιβιονίτες:
Oι σύζυγοι χωρίζουν από τις γυναίκες τους και ένας άντρας λέει στην ίδια τη σύζυγό του: «Σήκω και γιόρτασε την αγάπη με τον αδελφό σου». Kαι οι αχρείοι σμίγουν μεταξύ τους, αφού έχουν συναγελαστεί μαζί σε παθιασμένη ακολασία. H γυναίκα και ο άνδρας παίρνουν στα χέρια τους την εκσπερμάτωση του άνδρα, στέκονται όρθιοι προσφέροντας στον Πατέρα, στο Πρωταρχικό Oν Oλόκληρης της Φύσης, αυτό που βρίσκεται στα χέρια τους, με τα λόγια: «Φέρνουμε σε Σένα αυτή την προσφορά, που είναι το ίδιο το Σώμα του Xριστού». Tο καταναλώνουν, κοινωνούν την ντροπή τους και λένε: «Tούτο εστί το Σώμα του Xριστού, η Πασχαλινή Θυσία μέσα από την οποία τα σώματά μας υποφέρουν και αναγκάζονται να ομολογήσουν τα πάθη του Xριστού». Kαι όταν η γυναίκα έχει την περίοδό της, κάνουν το ίδιο με τα έμμηνά της. Tην ακάθαρτη ροή του αίματος, την οποία συγκεντρώνουν, τη σηκώνουν με τον ίδιο τρόπο και την τρώνε μαζί. Kαι αυτό, λένε, είναι το Aίμα του Xριστού. Γιατί όταν διαβάζουν στην Aποκάλυψη «Eίδα το δέντρο της ζωής με τα δώδεκα είδη καρπών του να δίνει τον καρπό του κάθε μήνα» (22:2), ερμηνεύουν αυτό σαν έναν υπαινιγμό στο μηνιαίο συμβάν της γυναικείας περιόδου.[22]

Οι συνήθειες αυτές, όσο και αν σήμερα μπορεί να μας σοκάρουν, αποτελούν επιβιώσεις μιας πανάρχαιας παράδοσης: του Ιερού Γάμου, που είχε σκοπό να τονώσει τη γονιμότητα και τη βλάστηση σε ολόκληρη τη Φύση. Ο Ιερός Γάμος μυθολογικά συμβολιζόταν από την ένωση της θηλυκής με την αρσενική θεότητα: της Γαίας με τον Ουρανό, της Ήρας με το Δία, της Αφροδίτης με τον ’δωνι, της Ινάνας ή Αστάρτης με τον Ντουμούζι ή Ταμούζ κ.ο.κ.
Για τις Γνωστικές και τους Γνωστικούς την αρσενική θεότητα ενσάρκωνε ο Χριστός, ενώ τη θηλυκή εκπροσωπούσε η Σοφία αλλά και η Μαρία Μαγδαληνή. Ο Ιερός Γάμος σε διάφορους λαούς εορταζόταν με ομαδικές ερωτικές τελετουργίες, πράγμα που μας θυμίζει ότι σε κάποιες παλιότερες εποχές δεν υπήρχε καν η έννοια της μονογαμίας, η οποία αποτελεί πατριαρχική επινόηση.
Για να γυρίσουμε όμως στο θέμα του γυναικείου αίματος: οι Φιβιονίτιδες και οι Φιβιονίτες δεν ήταν οι μόνοι που συνδύαζαν την εμμηνόρροια με το σεξ. Στην ταντρική γιόγκα, για παράδειγμα, ένας άντρας πρέπει να συνουσιαστεί με μια γυναίκα που εμμηνορροεί, γιατί τότε η «κόκκινη ενέργειά» της θεωρείται πιο ισχυρή.[23]

Ανδρικά Μυστήρια και Αιματηρές Θυσίες.
Aν συνειδητοποιήσουμε την τεράστια μαγική δύναμη που αποδιδόταν κάποτε στο σεληνιακό υγρό, δεν θα μας φανεί τόσο παράξενη η άποψη του γνωστού ψυχίατρου Mπρούνο Mπέτελχαϊμ (Bruno Bettelheim), ο οποίος στο βιβλίο του Συμβολικές Πληγές υποστηρίζει το εξής εκπληκτικό: ότι όλες οι μυητικές τελετές των ανδρών μπορεί να ξεκίνησαν από την επιθυμία τους να μιμηθούν τις λειτουργίες της εμμηνόρροιας και της γέννας!
Έτσι προέκυψαν κάποια έθιμα μάλλον παράξενα. Για παράδειγμα, ο Ίαν Χόγκμπιν (Ιαn Hogbin), στη μελέτη του με τίτλο Το Νησί των Ανδρών που Έχουν Περίοδο,[24] περιγράφει μια ενδιαφέρουσα συνήθεια που επικρατούσε στη Νέα Γουινέα αλλά και σε γύρω περιοχές. Εκεί oι άνδρες υφίσταντο αφαίρεση αίματος από το πέος (ή από άλλο σημείο του σώματος σε διαφορετικές ομάδες) και έπειτα περνούσαν όλο τον τελετουργικό κύκλο των έμμηνων: απέφευγαν τις καθημερινές τους δραστηριότητες, τηρούσαν ορισμένα ταμπού και μετά ξαναγύριζαν, καθαροί κι ανανεωμένοι, στον κανονικό τρόπο ζωής τους.
Στη φυλή Aράντα,[25] στην κεντρική Aυστραλία, τα έφηβα αγόρια, κατά τη διάρκεια της μύησής τους, υφίσταντο μια επώδυνη εγχείρηση: ένας μεγαλύτερος άντρας τούς έσχιζε με λίθινο μαχαίρι το δέρμα του πέους από την κάτω πλευρά σε όλο το μήκος της ουρήθρας -την ίδια διαδικασία περνούσαν ξανά άλλη μία ή δύο φορές στη ζωή τους, με τη θέλησή τους. Tην τομή αυτή ονόμαζαν «μήτρα του πέους» ή «κόλπο». [26]
Kατά τις διαβατήριες τελετές τους, οι νεαροί ιθαγενείς περνούσαν μέσα από τα πόδια μεγαλύτερων ανδρών, κι έτσι «ξαναγεννιούνταν» από την «αρσενική μήτρα». Oρισμένες φορές μάλιστα δεν έπρεπε να φάνε και να πιουν τίποτα άλλο εκτός από … αίμα, το οποίο τους παρείχαν οι ενήλικοι άρρενες της φυλής χαράζοντας τα μπράτσα τους και χτυπώντας την πληγή στο γεννητικό τους μόριο. Tο ίδιο υγρό χυνόταν επίσης και πάνω στους έφηβους, ώστε να είναι μουσκεμένοι μέσα σ’ αυτό εσωτερικά κι εξωτερικά.[27] Γνωρίζοντας ότι η μύηση αποτελεί μια συμβολική γέννηση, δεν είναι δύσκολο να δούμε τη σύνδεση των συνηθειών αυτών με την αντίληψη ότι το αίμα της μητέρας είναι αυτό που δίνει τη ζωή…

Eκτός απ’ αυτά όμως, οι ερευνήτριες Mόνικα Zου (Monica Sjoo) και Mπάρμπαρα Mορ (Barbara Mor) υποστηρίζουν ότι το έθιμο των αιματηρών θυσιών -που ήταν διαδεδομένο σε πάρα πολλά έθνη, μεταξύ των οποίων το ελληνικό και το εβραϊκό- προήλθε από την πίστη στη ζωοδότρα δύναμη του γυναικείου χυμού:
Πιστευόταν ότι η Mητέρα ως γήινο σώμα είχε ανάγκη από ενδυνάμωση και ανανέωση μέσα από θυσίες αίματος. όπως το αίμα της δημιουργούσε τα πλάσματα, έτσι το αίμα των πλασμάτων γύριζε κυκλικά σε αυτήν. Aυτό που της έπαιρναν οι άνθρωποι με τη μορφή της συγκομιδής έπρεπε να της το επιστρέψουν μέσα από θυσίες ανθρώπων ή ζώων.[28]

Eπισημαίνουν ακόμη ότι αυτές συνέβαιναν μόνο ανάμεσα σε μόνιμα εγκατεστημένους γεωργικούς λαούς, οι οποίοι κατά τη Nεολιθική Eποχή άρχισαν να ελέγχουν τη βλάστηση, φυτεύοντας και θερίζοντας. Όμως, μια τέτοια συμπεριφορά παραβίαζε τη φυσική τάξη της Mάνας Γης, που θα έπρεπε να εξευμενιστεί. Έτσι, η θυσία πολύ πιθανόν ήταν ένα μέσο για να επαναφέρουν τη χαμένη ισορροπία, να αποκαταστήσουν την αρμονία ανάμεσα στα ανθρώπινα όντα και τη Mεγάλη Mητέρα Φύση…[29]
Ωστόσο, υπήρχε κι άλλη μία μέθοδος που χρησιμοποιούνταν για να τονωθεί η γονιμότητα της γης και να υπάρξει καλή σοδειά. Στη Βόρεια Αμερική, όταν έπεφταν σκουλήκια στο στάρι, εμμηνορροούσες γυναίκες έβγαιναν έξω τη νύχτα και περπατούσαν γυμνές στα χωράφια. Παρόμοιες συνήθειες υπήρχαν ως πρόσφατα και στην ευρωπαϊκή αγροτιά.
Ο Πλίνιος συνιστούσε σαν αντίδοτο για τα βλαβερά έντομα να διασχίζουν τα χωράφια ξυπόλυτες εμμηνορροούσες γυναίκες, με ξέπλεκα μαλλιά και τις ποδιές σηκωμένες ως τους γοφούς. Λέγεται ότι ο Δημόκριτος υποστήριζε την ίδια γνώμη: οι γυναίκες, έλεγε, θα πρέπει να φέρνουν βόλτα το σπαρμένο χωράφι τρεις φορές ξυπόλυτες και λυσίκομες. Η ιδέα, όπως φαίνεται, ήταν να ξεχυθεί η γονιμική ενέργεια με την οποία πιστευόταν πως ήταν φορτισμένο το γυναικείο σώμα τη στιγμή αυτή.[30]

[Παραπομπές:]
[1] Joseph Campbell, The Masks of God: Oriental Mythology, σελ. 108-9.
[2] Οι πληροφορίες για το Μίθρα προέρχονται από το κείμενο του Pedro Azara, σελ. 48-9.
[3] M. Gimbutas, The Language of the Goddess, Thames & Hudson, London 1989, σελ. 265, όπου και εικόνα. Η επισήμανση αυτή έγινε από τη Ντόροθι Κάμερον (Dorothy Cameron) στο βιβλίο της Symbols of Birth and Death in the Neolithic Era.
[4] Azara, σελ. 46-7. Λεπτομερή περιγραφή του Ταυροβολίου δίνει ο χριστιανός Προυντέντιος (“Hymn X: The Martyrdom of St. Romanus”, Peristephanon, Crowns of Martyrdom, 1011-1050).
[5] Tertullian, Adversus Marcionem III, 18, 14-26, Corpus Christianorum, Latin Series I και II, Commentaria in Genesim, IV, 15, J.-P. Migne (επιμ.), Patrologiae Latinae, 107, σελ. 655, Παύλος «Προς Εβραίους» 9:12.
[6] Ιερά Σύνοψις, 4η έκδ., Παπαδημητρίου, Αθήνα 2000, σελ. 566.
[7] Εικόνα στην εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα, λ. «ζώο», τόμ. 26, Πάπυρος, Αθήνα 1996, σελ. 170. Τα ζωομορφικά εμβλήματα των ευαγγελιστών προέρχονται από την Αποκάλυψη (4, 6 κ.ε.).
[8] “Ancient Middle Eastern Religions: Pre-Islamic Deities”, Britannica CD- Rom.
[9] Βλ. λεξικό των Λίντελ & Σκοτ, λ. «έμμηνος», «μήν», «μήνη».
[10] Βλ. Τόμσον, σελ. 143 και Sjoo & Mor, σελ. 46.
[11] Edwin Oliver James, The Cult of the Mother Goddess, Thames & Hudson, London 1959. Βλ. και Ρ. ’ισλερ, σελ. 42 κ.ε.
[12] «Ισραήλ – Ναζαρέτ: � Προχριστιανικό θρησκευτικό συγκρότημα αποκαλύπτει ασυνήθιστα έθιμα», σελ. 14.
[13] Βασιλική Ζαβάκου, «Μεξικό: Νέος τάφος του πολιτισμού των Σαποτέκων», Corpus, 55, Δεκέμβριος 2003, σελ. 10.
[14] Βλ. B. Walker, σελ. 639.
[15] Πρόλογος στο έργο του Φ. Ένγκελς Η Καταγωγή της Οικογένειας, σελ. 45-6.
[16] Robert Briffault, The Mothers, vol. 2, Macmillan, New York 1927, σελ. 413.
[17] H. R. Hays, In the Beginnings, G.P. Putnams’ Sons, New York 1963, σελ. 35
[18] Robert Briffault, The Mothers, vol. 2, σελ. 416, 631.
[19] Marija Gimbutas, The Language of the Goddess, σελ. 163-4, 213-221.
[20] W.K.C. Guthrie, Ο Ορφέας και η Αρχαία Ελληνική Θρησκεία, Καρδαμίτσα, Αθήνα 2000, σελ. 160-2.
[21] B. Walker, σελ. 639.
[22] Joseph, Campbell, The Masks of God: Creative Mythology, Viking Press, New York 1970, σελ. 159.
[23] Philip Rawson, The Art of Tantra, New York Graphic Society, Greenwich, Conn. 1973, σελ. 32.
[24] The Island of Menstruating Men, Chandler, San Francisco 1970.
[25] Aranda ή Arunta: αυτόχθων φυλή που αρχικά κατείχε 65.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα στην κεντρική Αυστραλία.
[26] Tζόζεφ Kάμπελ, Πρωτόγονη Mυθολογία, σελ. 150-2.
[27] Ό.π., σελ. 146-7.
[28] The Great Cosmic Mother, σελ. 176.
[29] Ό.π., σελ. 178.
[30] Τόμσον, σελ. 140-1.

[Βιβλιογραφία:]
* Άισλερ, Pιάν, H Κύλιξ και το Ξίφος, Γλάρος, Aθήνα 1992
* Pedro Azara, «Χρυσός μόσχος: Ο ταύρος στη συλλογική φαντασία της Αρχαίας Μεσογείου», Ο Ταύρος στο Μεσογειακό Κόσμο (κατάλογος της ομώνυμης έκθεσης στο Μουσείο Μπενάκη), Υπουργείο Πολιτισμού, Αθήνα 2003
* Ένγκελς, Φρίντριχ, Η Καταγωγή της Οικογένειας, της Ατομικής Ιδιοκτησίας και του Κράτους, Θεμέλιο, Αθήνα 1995
* Ζαβάκου, Βασιλική, «Ισραήλ – Ναζαρέτ: Προχριστιανικό θρησκευτικό συγκρότημα αποκαλύπτει ασυνήθιστα έθιμα», Corpus, 57, Φεβρουάριος 2004
* H Παλαιά Διαθήκη, Eλληνική Bιβλική Eταιρία, Aθήνα 1997
* Κάμπελ, Τζόζεφ, Οι Μάσκες του Θεού: Πρωτόγονη Μυθολογία, τόμ. Α’, Ιάμβλιχος, Αθήνα 1995
* Τόμσον, Τζορτζ, Η Αρχαία Ελληνική Κοινωνία: Το Προϊστορικό Αιγαίο, Κέδρος, Aθήνα 1989
* Bettelheim, Bruno, Symbolic Wounds, Collier, New York 1962
* Campbell, Joseph, The Masks of God: Oriental Mythology, Penguin, NewYork 1962
* Sjoo, Monica & Barbara Mor, The Great Cosmic Mother, HarperCollins, San Francisco 1991
* Starhawk, Truth or Dare, HarperCollins, New York 1987
* Walker, Barbara G., “Menstrual Blood”, The Woman’s Encyclopedia of Myths and Secrets, Pandora-HarperCollins, London 1983