Μια ιδιαίτερη συνέντευξη του μέλους της Κοινότητας του Μεταφυσικού, Νικόλαου Κουμαρτζή, παρουσίασε πριν από μερικές ώρες η δημοφιλής ενημερωτική ιστοσελίδα newsbeast.gr. Η συζήτηση με τη δημοσιογράφο Νίκη Παπάζογλου αφορούσε το έργο του μεγάλου Έλληνα παραψυχολόγου Άγγελου Τανάγρα και τη χρυσή εποχή της παραψυχολογικής έρευνας στη χώρα μας, κάτω από αυστηρά επιστημονικά κριτήρια. Ακολουθεί ολόκληρο το ρεπορτάζ που παρουσίασε το newsbeast.

Αθήνα, εν έτει 1923. Στα γραφεία της Ελληνικής Εταιρείας Ψυχικών Ερευνών, ο ιδρυτής της Δρ Άγγελος Τανάγρας και τα λοπά μέλη της, πραγματοποιούν πειράματα με σκοπό την μελέτη των παραψυχολογικών φαινομένων. Προφητικά όνειρα, τηλεκίνηση, τηλεπάθεια, φαινόμενα εκτοπλάσματος, poltergeist… είναι μερικά από τα ψυχικά φαινόμενα με τα οποία πειραματίζονται.

Ρεπορταζ: Νίκη Παπάζογλου

Ο Τανάγρας αποτέλεσε εμβληματική προσωπικότητα των αρχών του 20ου αιώνα.  Ήταν εκείνος που ώθησε την ελληνική κοινότητα να ασχοληθεί σοβαρά με την μελέτη παραφυσικών φαινομένων, μέσα από τα πειράματα που πραγματοποιούσε την δεκαετία του 1920 στην Εταιρεία Ψυχικών Ερευνών που είχε ιδρύσει, η οποία αργότερα χρηματοδότηθηκε από μέλος της γνωστής οικογενείας Μπενάκη.

Ως μαρτυρία της ζωής και του έργου του, μας κληροδότησε τα ημερολόγια του, μέσα στα οποία περιέγραφε τόσο τα πειράματα όσο και την ρευστή κοινωνικοπολιτική κατάσταση της χώρας των αρχών του προηγούμενου αιώνα. Ποια ήταν όμως τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας αυτής και ποιο το έργο που άφησε πίσω της; Ο Νίκος Κουμαρτζής, δημοσιογράφος, συγγραφέας και ιδρυτής των εκδόσεων iWrite.gr, έχοντας μελετήσει την πορεία του μέσα από τα ημερολόγια του, μιλά στο newsbeast.gr για τον πατέρα της Ελληνικής παραψυχολογίας στην Ελλάδα και για τα ιδιαίτερο έργο του.

Ο Άγγελος Τανάγρας

Εν μέσω ρευστής κοινωνικοπολιτικής κατάστασης, λίγο πριν οι σειρήνες σημάνουν την αρχή ενός δεύτερου καταστροφικού παγκόσμιου πολέμου, η επιστημονική ελίτ της Ελλάδας και πολλοί ακόμα επιφανείς Αθηναίοι, συμμετείχαν στα πειράματα που πραγματοποιούσε η Εταιρεία Ψυχικών Ερευνών, ιδρυτής της οποίας, υπήρξε ο απόστρατος του Πολεμικού Ναυτικού, Άγγελος Τανάγρας.

Ο Άγγελος Ευαγγελίδης, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, γεννημένος το 1877 στην Αθήνα, σπούδασε Ιατρική και αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Γερμανία, κατατάχθηκε, το 1897, στο Πολεμικό Ναυτικό. Εκεί, βιώσε όλες τις δραματικές εξελίξεις της εποχής, έλαβε μέρος στον Ελληνοτουρκικό και στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς και στην Κρητική Επανάσταση, ενώ υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας της δολοφονίας Δηλιγιάννη και της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Παράλληλα με το ιατρικό του έργο, υπήρξε και λογοτέχνης. Έχοντας βραβευτεί αρκετές φορές από το Ελληνικό Κράτος για τα συγγράματά του και ενώ πολλά από τα έργα του μεταφράστηκαν στα γαλλικά και στα γερμανικά, κατά τη διάρκεια της ζωής του ήρθε αντιμέτωπος με την λογοκρισία, βλέποντας το βιβλίο του «Άγγελος εξολοθρευτής» να καίγεται στην πυρά των φιλοβενιζελικών.

Το ζενίθ της ερευνητικής του δραστηριότητας υπήρξε η διατύπωση της θεωρίας της ψυχοβολίας, δηλαδή η προσπάθεια επιστημονικής εξήγησης, με βάση το φαινόμενο της τηλεκίνησης, της πρόβλεψης του μέλλοντος. Προς υποστήριξη της θεωρίας του μάλιστα, εξέδωσε στα Γερμανικά την εργασία «Zeitschrift für Parapsyhologie» και στα Γαλλικά την «Le Destin et la Chance au Jour de l’Explication Psychobolique». Σύμφωνα με μερικούς ακαδημαϊκούς των αρχών του 20ου αιώνα, η θεωρία του αποτέλεσε τη βάση για τη θεωρία της ψυχοκίνησης του Dr. J. B. Rhine, «πατέρα» της Παραψυχολογίας, ενώ ο Κόμης Maurice Maeterlinck , βραβευμένος με Νόμπελ λογοτεχνίας το 1911, την αποκάλεσε ως την «αλήθεια του μέλλοντος».

Η Ελληνική Εταιρεία Ψυχικών Ερευνών

Με νωπές τις μνήμες της Μικρασιατικής Καταστροφής, των Ιουλιανών, της απόπειρας δολοφονίας του Ελευθέριου Βενιζέλου στο Παρίσι και της δολοφονία του Ίωνα Δραγούμη που την ακολούθησε, οι αρχές του 20ου αιώνα, βρίσκουν την Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών, σε μια περίοδο έντονων αλλαγών τόσο σε πολιτικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο.

Την ίδια περίοδο στην Ευρώπη, χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από τα ελληνικά εδάφη, λειτουργεί ήδη από το 1882, η Βρετανική Εταιρία Ψυχικών Ερευνών με έδρα το Λονδίνο. Κύριος στόχος της είναι η μελέτη των παραφυσικών και ψυχικών φαινομένων μέσω αυστηρών για την εποχή επιστημονικών μεθόδων.

«Η πορεία της εταιρίας έμελλε να είναι σημαντική αφού μέχρι τις μέρες μας στάθηκαν στην προεδρία της, μεγάλες προσωπικότητες όπως οι Charles Richet , γιατρός, βραβευμένος με Nobel το 1913 και John William Strutt φυσικός, βραβευμένος με Nobel το 1904» διευκρινίζει ο κ. Κουμαρτζής.

Στα πρότυπα αυτής της εταιρίας, ιδρύεται το 1923 στην Αθήνα, η Ελληνική Εταιρία Ψυχικών Ερευνών, η πρώτη εταιρία που ασχολήθηκε επιστημονικά με τη μελέτη και τη καταγραφή παραφυσικών φαινομένων στην Ελλάδα από τον Άγγελο Τανάγρα.

Η αναγνώρισή του Δρ. Τανάγρα από τον διεθνή χώρο της παραψυχολογίας δεν άργησε να έρθει, με την ανακήρυξη του σε επίτιμο μέλος της Βρετανικής Εταιρίας Ψυχικών Ερευνών. Έτσι η Εταιρεία, χάρη στον πρόεδρό της, κατάφερε να συγκεντρώσει στις τάξεις της, την αφρόκρεμα της ελληνικής επιστημονικής κοινότητας της εποχής αλλά και την προσοχή της ελληνικής κοινωνίας στο σύνολό της.

Στο ερευνητικό της επιτελείο συμμετείχαν μερικοί εκ των σημαντικότερων Ελλήνων επιστημόνων της εποχής (αρχίατροι, ακαδημαϊκοί, ψυχίατροι και ψυχολόγοι, χημικοί, φυσικοί, βιολόγοι κ.ά.), πλάι σε πλήθος διαμέσων (medium). Εξαιτίας των προσωπικοτήτων που αποτελούσαν το ερευνητικό προσωπικό της, η εταιρία βρήκε άμεσα χορηγό, στο πρόσωπο της Αλεξάνδρας Χωρέμη-Μπενάκη, της γνωστής οικογενείας.

«Το κίνημα του Πνευματισμού που είχε αναπτυχθεί σε Η.Π.Α. και Ευρώπη, άρχισε να αγγίζει και τη χώρα μας και σύντομα έγινε «μόδα» και στην ελληνική κοινωνική αφρόκρεμα. Τότε ήταν που έκανε την εμφάνιση της και η Ελληνική Εταιρία Ψυχικών Ερευνών προσπαθώντας να βάλει σε επιστημονική βάση όσα φαινόμενα εμφανίζονταν ως παραφυσικά και παράλληλα να καταδείξει την εξαπάτηση, όταν αυτή λάμβανε χώρα. Την περίοδο αυτή, των απανωτών και έντονων αλλαγών για τη χώρα, τόσο σε πολιτικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, άνθρωποι τόσο υψηλού όσο και χαμηλού κοινωνικού επιπέδου συγκεντρώνονταν σε σπίτια και με τη βοήθεια διαμέσων προσπαθούσαν να έρθουν σε επαφή με τα πνεύματα νεκρών συγγενών και φίλων. Μάλιστα, όλο αυτό γινόταν πολλές φορές μέσα σε ένα πλαίσιο επιστημονικοφάνειας.
Οι έρευνες της Ελληνικής Εταιρίας Ψυχικών Ερευνών ήταν κάτι διαφορετικό. Στην Εταιρεία συγκεντρώνονταν άνθρωποι τόσο υψηλού όσο και χαμηλού κοινωνικού επιπέδου οι οποίοι με τη βοήθεια διαμέσων προσπαθούσαν να έρθουν σε επαφή με τα πνεύματα νεκρών συγγενών και φίλων» αναφέρει ο κ. Κουμαρτζής.

«Μάλιστα, όλο αυτό γινόταν μέσα σε ένα πλαίσιο επιστημονικοφάνειας, μιας και συμμετείχαν πολλές φορές επιστήμονες, προσπαθώντας να αποδείξουν πειραματικά την αλήθεια ή και την εξαπάτηση πίσω από τα πνευματιστικά φαινόμενα. Υπό το πλαίσιο αυτό, ο Δρ. Τανάγρας και τα μέλη της εταιρίας ερεύνησαν μέσα σε βάθος χρόνου φαινόμενα τηλεκίνησης, εκτοπλάσματος, τηλεπάθειας, poltergeist, προφητικών ονείρων κ.ά.» συμπληρώνει ο συγγραφέας ενώ διευκρινίζει πως χάριν της μεγάλης εκτίμησης που έχαιρε ο Δρ. Τανάγρας από την επιστημονική κοινότητα, εξ’ αρχής καλούσε σημαίνουσες προσωπικότητες να παραβρεθούν ως μάρτυρες ή ερευνητές στα φαινόμενα που μελετούσε.

«Σε μια προσπάθεια να καταγράψουμε ενδεικτικά μερικές από αυτές, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τον αρχίατρο της Ναυτικής Ακαδημίας, Π. Νιρβάνα, τον έφορο αρχαιοτήτων, Α. Φιλαδελφεύ καθώς και τον τότε διευθυντή της Λαϊκής Τράπεζας, K. Καλυβίτη».

Το επιτυχημένο πείραμα τηλεπάθειας

Όπως θα περίμενε κανείς, σε κάθε φαινόμενο ακολουθούνταν και διαφορετική ερευνητική διαδικασία, πάντα όμως με την πλέον επιστημονική προσέγγιση για τα δεδομένα της εποχής. Ως ενδεικτικό παράδειγμα των πειραμάτων της εποχής ο κύριος Κουμαρτζής αναφέρει την επιτυχή έκβαση πειραμάτων τηλεπάθειας μεταξύ Παρισιού και Αθήνας.

«Ήταν στο τελευταίο διεθνές συνέδριο Ψυχικών Ερευνών στο Παρίσι, το 1928, όταν μέσα από τις γαλλικές ανακοινώσεις ξεχώρισε αυτή του Dr. Warcolier, σχετικά με την επιτυχή έκβαση πειραμάτων τηλεπάθειας μεταξύ Παρισιού και Νέας Υόρκης.

Στα πειράματα αυτά συμμετείχαν η ομάδα του Dr. Warcolier του Μεταψυχικού Ινστιτούτου Παρισίων και η αντίστοιχη του Dr. Murphy, καθηγητή Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, όπου και δίδασκε πειραματικά τη μεταβίβαση σκέψης, σε τέτοιο βαθμό είχε φτάσει η αναγνώριση των ψυχικών ερευνών κατά το παρελθόν…
Ο Άγγελος Τανάγρας, ως πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρίας Ψυχικών Ερευνών, έδειξε αμέσως ενδιαφέρον και προχώρησε στις απαραίτητες ενέργειες ώστε να πραγματοποιηθούν ανάλογα πειράματα μεταξύ Αθηνών και Παρισιού. Κάπως έτσι, σχηματίστηκαν δύο ομάδες στις πόλεις αυτές.

Κάθε ομάδα αποτελούνταν από πομπούς και από δέκτες. Από το Αστεροσκοπείο Αθηνών ζητήθηκε η ακριβής διαφορά ώρας μεταξύ Αθήνας και Παρισιού. Έτσι, στις 14 Ιανουαρίου του 1928, ημέρα Σάββατο, οι δύο ομάδες συγκεντρώθηκαν στα γραφεία της Ελληνικής Εταιρίας Ψυχικών Ερευνών και στο Μεταψυχικό Ινστιτούτο Παρισίων αντίστοιχα.

Η ελληνική ομάδα αποτελούταν από τον Τανάγρα, τις διάμεσους Κωνσταντία Νικολαΐδου και δεσποινίδα Ελπινίκη, τους νευρολόγους Βλαστό και Κωνσταντινίδη, τον ιατρό Ζαφειρέλλη, τον πανεπιστημιακό καθηγητή ψυχολογίας Βορέα, τον επίσης πανεπιστημιακό καθηγητή φαρμακευτικής χημείας Εμμανουήλ, καθώς και μία πληθώρα ιατρών, αρχιάτρων και λοιπών επιστημόνων.

Το πρώτο σχήμα που έπρεπε να στείλουν οι πομποί της ομάδας της Αθήνας ήταν ένας ερυθρός κύκλος με διάμετρο 26 εκατοστά και πάχος 10, ενώ η ομάδα των Παρισίων μία τριγωνική σφραγίδα που έφερε ένα θυρεό. Παράλληλα, οι εκάστοτε δέκτες προσπαθούσαν να οραματιστούν το σχήμα που έστελναν οι αντίστοιχοι πομποί.
Τα αποτελέσματα καταγραφήκαν αμέσως, κλείστηκαν σε φάκελο και στάλθηκαν την ίδια μέρα ταχυδρομικώς στην Αθήνα και στο Παρίσι αντίστοιχα.

Με το ίδιο πειραματικό πρωτόκολλο τα πειράματα συνεχίστηκαν μεταξύ Αθηνών, Παρισίου και Λονδίνου, ενώ αργότερα προστέθηκαν και άλλες ευρωπαϊκές πόλεις όπως η Χάγη και η Βαρσοβία» αναφέρει ο κ. Κουμαρτζής.

Η αποδοχή της Ελληνικής Κοινωνίας

Σύμφωνα με τον κ. Κουμαρτζή, τόσο τα πειράματα όσο και τα αποτελέσματα τους, έκαναν τα διεθνή μέσα ενημέρωσης να μιλούν για την ελληνική εταιρεία Ψυχικών Ερευνών αλλά και τον ίδιο τον Άγγελο Τανάγρα να πει στα πλαίσια του δεκαετή εορτασμού της Εταιρείας

«[…] τιμώντα το ελληνικόν όνομα εν τη ξένη και ανυψώσαντα την Εταιρείαν εις εθνικόν κεφάλαιον εν τη διεθνή επιστήμη. Διότι η Εταιρεία Ψυχικών Ερευνών, κατορθώσασα να επιβληθή τω εξωτερικώ, είναι η μόνη διεθνούς κύρους Εταιρεία εν Ελλάδι».

Το στάδιο εξέλιξης δε των δραστηριοτήτων και του έργου της εταιρείας ήταν τόσο προχωρημένο, ώστε ιδρύθηκε και φροντιστήριο τελειοφοίτων και φοιτητών, με σκοπό να σχηματίζουν προσωπική γνώμη για τη θεωρία που μελετούσαν στις πανεπιστημιακές αίθουσες, εξηγεί ο κ. Κουματρζής.

«[…] εις τα γραφεία της Εταιρείας φροντιστηρίου τελειόφοιτων και φοιτητών, όπως οι νέοι επιστήμονες οίτινες μέχρι τούδε ενεποτίζοντο με υλιστικάς θεωρίας εις το Πανεπιστήμιον παρά μερικών ασυγχρονίστων καθηγητών, ημπορούν να κρίνουν και να μορφώνουν ιδίαν γνώμην επί τη βάσει πειραματικών τεκμηρίων […]».

Άλλωστε, όπως συμπληρώνει, χάρη στην εταιρεία, ο κλάδος της Ψυχικής εισήχθη στα Επιστημονικά Επιμελητήρια της χώρας με τη βοήθεια του μικροβιολόγου Δ. Σωτηριάδη, ενώ το 1929, στο Εθνικό Πανεπιστήμιο της Ελλάδος, εισήχθη η πειραματική τηλεπάθεια με καθηγητή τον κ. Βορέα.

«Έως το 1933 μάλιστα, στο πρόγραμμα σπουδών συμπεριλήφθηκε ολόκληρη σειρά ψυχικών φαινομένων. Αν στα παραπάνω προσθέσουμε και το γεγονός ότι λίγο πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο είχε κατατεθεί πρόταση νόμου που συμπεριελάμβανε την ίδρυση ακαδημαϊκής έδρας Παραψυχολογίας στο Εθνικό Πανεπιστήμιο, τότε εύλογα συμπεραίνει κανείς σε τι βαθμό είχε φτάσει η αναγνώριση του έργου της εταιρίας».

Οι υποστηρικτές

Οι στιγμές αναγνώρισης και σεβασμού της πολιτικής, κοινωνικής και επιστημονικής κοινότητας προς την εταιρία και τον Δρ. Τανάγρα υπήρξαν αρκετές.

«Ένθερμος και στενός υποστηρικτής της εταιρίας υπήρξε ο Σίμων Μέναρδος πρώτος Γενικός Γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών, την ίδια εποχή που στο συμβούλιο υπήρξε και ο Κωστής Παλαμάς. Συχνά λάμβανε μέρος στις συναντήσεις της εταιρίας η Καλλιρρόη Παρρέν, γνωστή ιστορική προσωπικότητα της εποχής ως μία από τις πρώτες φεμινίστριες στην Ελλάδα” αναφέρει ο συγγραφέας, αποδεικνύοντας πως ο κατάλογος, με γνωστές πλέον σήμερα προσωπικότητες της εποχής ήταν μακρύς.

«Σε αυτό το πλαίσιο λοιπόν, δεν μας δημιουργεί πλέον εντύπωση το γεγονός ότι η Αλεξάνδρα Χωρέμη-Μπενάκη, κόρη του γνωστού ευεργέτη του έθνους, αποφάσισε να στηρίξει έμπρακτα το έργο της εταιρίας. Όπως αναφέρει ο Δρ. Τανάγρας σε επιστολή του προς τον Dr. Warcollier (στα γαλλικά) το 1933 :

«Έχω την ευχαρίστηση να σας ανακοινώσω ότι στις 5 Δεκεμβρίου γιορτάσαμε τα 10 χρόνια από την ίδρυση της εταιρείας μας, το 1923. Μετά από εμένα, πολλοί καθηγητές πήραν τον λόγο ανάμεσα σ’ αυτούς και ο Δρ. Λιβιεράτος (καθηγητής Παθολογίας), ο Δρ. Μέρμηγκας (καθηγητής Χειρουργικής), καθώς επίσης και ο πρόεδρος της Ένωσης Ιατρών Αθηνών, Δρ. Βλαβιανός. Παραβρέθηκαν πολλοί καθηγητές, βουλευτές, άνθρωποι των γραμμάτων και μεγάλο πλήθος. Όλος ο τύπος ήταν πολύ ευνοϊκός απέναντι μας. Όλοι ανακοίνωσαν ότι η εταιρεία μας επέβαλε την ψυχική έρευνα στην Ελλάδα. [...]
Επί ευκαιρία αυτών των γενεθλίων, μια Ελληνίδα πάμπλουτη και πολύ πνευματώδης, η κ. Αλεξάνδρα Χωρέμη, κόρη του Έλληνα ευεργέτη Μπενάκη, βεβαίωσε τη συνέχεια του έργου της Εταιρείας μας με μία ετήσια χορηγία στη μνήμη των γονέων της. Η κ. Χωρέμη έχει την πρόθεση να ιδρύσει ένα μεγάλο ίδρυμα ψυχικής έρευνας στην Αθήνα».

Το Τέλος

Δυστυχώς, η έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου «έπεσε» πάνω στην καλύτερη καμπή στην ιστορία της Ελληνικής Εταιρίας Ψυχικών Ερευνών. Οποιαδήποτε χρηματοδότηση από ιδιώτες ή συνδρομητές (από το 1925 ο Δρ. Τανάγρας εξέδιδε το περιοδικό της εταιρίας “Ψυχικαί Ερεύναι) διακόπηκε αμέσως, ενώ η προσωπική περιουσία του Α. Τανάγρα είχε ήδη εξαντληθεί εξολοκλήρου. Η εταιρία είδε να χάνονται τα περισσότερα μέλη της – ποιος είχε πλέον «όρεξη» για επιστημονική έρευνα, όταν υπήρχε θέμα επιβίωσης; – ενώ ο Τανάγρας έμενε να παλεύει μόνος του.

«Όταν τελείωσε ο πόλεμος, ό,τι είχε απομείνει ήταν η ανάμνηση της εταιρίας και ένας Τανάγρας πλήρως απομονωμένος. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του, η μόνη οικονομική στήριξη που είχε ήταν από το ίδρυμα παραψυχολογίας (Parapsychology Foundation) της Νέας Υόρκης και την ιδρυτή του, Eileen J. Garrett.» Αυτός είναι και ο λόγος, όπως μας λέει ο κ. Κουμαρτζής,  που τα ημερολόγια του Άγγελου Τανάγρα με τα πειράματα της εποχής σήμερα δεν βρίσκονται στην Ελλάδα.

«Λίγο πριν πεθάνει, έστειλε ένα μεγάλο μέρος του προσωπικού του αρχείου και τα προσωπικά του ημερολόγια στις Η.Π.Α., ώστε να προστατευθούν στη βιβλιοθήκη του οργανισμού. Εκεί παραμένουν μέχρι σήμερα, με την ύπαρξη τους εντελώς άγνωστη στο ελληνικό κοινό μέχρι πριν λίγο καιρό».

The Tanagras Project

Σήμερα γίνεται από τον κ. Κουμαρτζή, μια προσπάθεια επαναπατρισμού τους, ενώ ταυτόχρονα μέσα από δύο βιβλία που έχει γράψει και ένα ντοκυμαντέρ που έχει γυρίσει για την εμβληματική αυτή προσωπικότητα και το έργο της, επιχειρείται η γνωστοποίηση του έργου του και της ζωής του. Όπως αναφέρει ο συγγραφέας όλη η έρευνα για στη ζωή και το έργο του πατέρα της παραψυχολογίας ξεκίνησε διάβαζοντας τυχαία μια αναφορά για τον Δρ Τανάγρα.

«Για εμένα, η προσωπικότητα του Δρ. Τανάγρα ήταν αυτή που με τράβηξε  εξ αρχής, όταν έπεσα τυχαία σε μία σχετική αναφορά κατά την έρευνα μου για ένα από τα πρώτα μου άρθρα στον ειδικό τύπο. Έκτοτε, συνέλλεγα οποιαδήποτε σχετική πηγή συναντούσα, με αποκορύφωμα, την αποστολή από τις ΗΠΑ αντιγράφων του ημερολογίου και του προσωπικού φωτογραφικού αρχείου του Τανάγρα, μετά από 2ετή μου προσπάθεια να πείσω τον οργανισμό για τις αγνές μου προθέσεις.

Ανατρέχοντας το ημερολόγιο και τις εκατοντάδες μοναδικές φωτογραφίες της εποχής του που περιλαμβάνονται, δεν θα ήταν υπερβολικό να πω πως έκανα ένα ταξίδι πίσω στο χρόνο και στις σημαντικότερες ιστορικές στιγμές του ελληνικού έθνους στον 20ο αιώνα. Διότι πέρα από την ενασχόληση του Δρ. Τανάγρα με τον κλάδο της Παραψυχολογίας, υπήρξε αρχίατρος του Πολεμικού Ναυτικού και παράλληλα αναγνωρισμένος και πολυβραβευμένος λογοτέχνης. Εξαιτίας των παραπάνω, ήταν παρόν στα περισσότερα σημαντικά γεγονότα της εποχής, ενώ είχε και την πένα ώστε να τα αποτυπώσει με γλαφυρό τρόπο στο χαρτί.

Κάπως έτσι, είδα μέσα από τα μάτια του Τανάγρα ξανά τη Μικρασιατική Καταστροφή και την πυρπόληση της Σμύρνης, όπου ήταν παρόν, τη δολοφονία του πρωθυπουργού Δηλιγιάννη κ. ά. Επιπλέον, γνώρισα τα φιλοσοφικά και κοινωνικά σαλόνια της εποχής στην Αθήνα, είδα μέσα από τα μάτια του την τότε πολιτική και κοινωνική αφρόκρεμα της Ελλάδας, ενώ έζησα μαζί του όλες τις προσπάθειες του για τη διάδοση της επιστημονικής έρευνας πάνω στα παραφυσικά φαινόμενα.

Κυρίως όμως, γνώρισα έναν άνθρωπο των αρχών του 20ου αιώνα, με απόψεις που θεωρούνται ακόμα και σήμερα, έναν αιώνα μετά, προοδευτικές και εν μέρει… επαναστατικές.

Έτσι αποφάσισα να καταγράψω στο βιβλίο «Ψυχικές Έρευνες στην Ελλάδα» που εκδόθηκε το 2010, από τις Εκδόσεις Δίον, μία πρώτη επαφή με τη χρυσή περίοδο της επιστημονικής έρευνας πάνω σε παραφυσικά. φαινόμενα στη χώρα μας. Εκεί συμπεριλαμβάνονται πολλά περιστατικά παραφυσικών φαινομένων και ο τρόπος με τον οποίο ερευνήθηκαν από τον Δρ. Τανάγρα και την εταιρία, μέσα από στοιχεία που υπάρχουν σε παλιά τεύχη του περιοδικού «Ψυχικαί Ερεύναι».

Στη συνέχεια βέβαια, μελετώντας το στάδιο που βρίσκεται σήμερα ο κλάδος της Παραψυχολογίας, τις έρευνες που γίνονται σε πανεπιστήμια του εξωτερικού και τα φαινόμενα που έχουν αποδειχθεί πέρα πάσας αμφιβολίας, έγραψα το δεύτερο βιβλίο «Η Λευκή Βίβλος της Παραψυχολογίας» που εκδόθηκε το 2011 από τις Εκδόσεις iWrite.gr .

Και τα δύο παραπάνω βιβλία εντάσσονται στις δραστηριότητες του The Tanagras Project, μίας συλλογικής εθελοντικής προσπάθειας να συνδεθεί ξανά ο Έλληνας αναγνώστης με την πλούσια παραψυχολογική ιστορία της χώρας του. Πέρα από τα δύο βιβλία λοιπόν, έχουν γραφτεί εκατοντάδες άρθρα και στήλες σε περιοδικά και εφημερίδες, ενώ έχει γυριστεί και κυκλοφορήσει, με την εφημερίδα Ελεύθερος Τύπος, ένα σχετικό ντοκιμαντέρ με τίτλο «Δρ. Άγγελος Τανάγρας, η Τελευταία Διάλεξη» ,που προβλήθηκε μάλιστα το 2013 στην Ιταλία.